De oorsprong van het Amsterdamse stadswapen is niet meer te achterhalen. Vast staat alleen dat het schuine kruis, het Andrieskruis, in deze streken veel voorkwam.

De Heren van Amstel (o.a. Jan Persijn) voerden bijvoorbeeld de Andrieskruisen in hun wapen. Maar het Amsterdamse wapen komt niet direct hieruit voort. Vermoedelijk hebben de bewoners omstreeks 1275 gewoon het gangbare teken uit hun streek genomen en hun banier daarmee samengesteld, volgens een eenvoudig patroon met duidelijk herkenbare kleuren.

Toen Amsterdam een zelfstandige stad werd, ging het echter een kogge in zijn zegel voeren, het schip waaraan de nederzetting haar groei had te danken.

Maar de drie kruisen bleven bestaan: zoals op de zogenaamde banpalen die het gebied van de stad markeerden en ook op de scheepsvlaggen. Zo ingeburgerd waren de drie kruisen dat ze op den duur het koggeschip hebben vervangen als symbool van de stad.

De wapens van Nieuwer-Amstel met vier, en dat van Ouder-Amstel met vijf kruisen zijn later hiervan afgeleid.

Evenwel wordt de geschiedenis ook in omgekeerde volgorde verteld.

Hierbij wordt uitgegaan van het feit dat Ouderkerk (Ouder-Amstel) en Amstelveen (Nieuwer-Amstel) beiden ouder zijn dan Amsterdam en Ouder-Amstel weer ouder dan Nieuwer-Amstel. De oudste en wellicht belangrijkste plaats had de meeste kruisen, dan volgt de wat minder belangrijke met een kruis minder, de daarop volgende heeft weer een kruis minder en zo voort.

Zo kreeg Amsterdam dus drie kruisen en Waverveen zelfs maar twee.

Amsterdam heeft door de gunstiger ligging aan het water van het IJ de andere plaatsen echter in belangrijkheid en grootte overvleugeld.

Misschien heeft hier wel in meegespeeld dat de Amsterdammer al vanouds wat tegendraads was, te zien aan de dwarse stand van de kruisen ten opzichte van de andere gemeentes.

Drie plagen

Volgens anderen zouden de drie Andrieskruisen staan voor de drie plagen die Amsterdam getroffen hebben: twee grote stadsbranden, verschillende keren een uitbraak van besmettelijke ziektes en een aantal overstromingen.

Nog een theorie

Ook wordt er nog beweerd dat de drie Andrieskruisen staan voor de drie doorwaadbare plekken in de Amstel binnen de gemeente. Dit zou dan niet opgaan voor de andere plaatsen.

Heldhaftig Vastberaden Barmhartig

Na de Tweede Wereldoorlog werd, als hulde aan het verzet van Amsterdammers, het devies 'Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig' aan het wapen toegevoegd. Koningin Wilhelmina schonk dit devies in 1946 als haar blijk van bewondering voor wat hier in februari 1941 was gebeurd. Deze waarden zijn een wapen in de strijd voor solidariteit en menselijkheid.