Twee hittegolven achter de rug en de zomer van de 2018 is nog niet eens voorbij. Hoe de situatie in Amsterdam in 1540 was, is vastgelegd door raadspensionaris Van der Goes, die verslag deed van het bezoek van Keizer Karel V aan de stad dat jaar. De keizer hield Amsterdam na een snikhete doorwaakte nacht wel voor gezien.

Er is aardig wat bekend over de heetste zomer ooit, in 1540. Heel Europa zucht dat jaar maandenlang onder hitte en droogte. Oogst mislukt, drinkwater is nauwelijks te krijgen, ziektes tieren welig. En dan is er ook nog eens een muizenplaag. Een kapelaan uit Limburg houdt een dagboek bij en beschrijft dat boeren op het land tijdens het maaien dood neervallen door de hitte.
Ook in Amsterdam is het bar en boos, veel inwoners bezwijken aan een zonnesteek, hartaanval of verontreinigd drinkwater. Dit drinkwater komt uit de grachten, sloten en putten. Erg onhygiënisch en onsmakelijk. Van bacteriën heeft men nog nooit gehoord, water koken om het daarmee drinkbaarder te maken doet men niet. De laatmiddeleeuwse Amsterdammer wast zich niet. Zaken als deodorant en parfum zijn onbekend. De grachten vormen een open riool waar ook slachtafval in geloosd wordt. Zelfs de laatmiddeleeuwse neuzen die wel wat gewend zijn, kunnen deze melange van stinkend volk en stad moeilijk aan.

Keizer Karel V, brengt juist in 1540 een staatsbezoek aan Amsterdam. Hij is met een uitgebreid gevolg op rondreis door zijn Habsburgse Nederlanden en komt op 13 augustus in Amsterdam aan. Hij treft het niet. Normaal is de stank van de grachten en het ongewassen volk al geen plezier, in de zomer is dit nog vele malen erger. Bovendien is Karel niet in een heel goede stemming, aangezien hij een jaar eerder onverwacht weduwnaar is geworden. Daarom draagt hij zwarte kleding wat niet handig is bij tropische hitte.
Keizer Karel V logeert in het Wapen van Embden aan de Nieuwendijk. Daar ligt hij wakker van zomers nachtelijk Amsterdam: hitte, herrie, stank en muggen. Als de volgende dag blijkt dat er nauwelijks enigszins drinkbaar water te verkrijgen is, besluit de vermoeide keizer de stad direct weer te verlaten om er nooit meer terug te keren.

Van der Goes noteert het volgende: 'Omdat 't Amsterdam die vier elementen (lucht, water, aarde, vuur) gecorrumpeerd sijn, ende om te behoeden die gesontheyt van Sijne Majesteit ende dengenen die hem volgen, ende water drincken willen, 't welck 't Amsterdam yet en doecht (deugt), ende veel sieck, ja de doodt drincken souden mogen.' In hedendaagse taal: Amsterdam is vies en ongezond, zorg dat je er zo snel mogelijk weg komt.

De zomer van 1540 gaat de boeken in als 'Het grote zonnejaar', waarvan we de exacte temperaturen niet weten, maar uit de beschrijving van drooggevallen rivieren, vele bosbranden en langdurige hitte en grote droogte zou het best de allerheetste zomer ooit kunnen zijn. In ieder geval werd er nog generaties lang over gepraat. En de volgende zomer? Zoals vele Hollandse zomers: fris en nat.